Zamek królewski w Krakowie

Zamek królewski w Krakowie mieści się na tzw. Wzgórzu Wawelskim. Zamek królewski był rozbudowywany przez kolejnych władców Polski, jednak największy okres jego świetności przypada na lata panowania króla Zygmunta I Starego. Na zlecenie monarchy gruntownie rozbudowane zostało w latach 1502 – 1507 skrzydło zachodnie zamku, następnie w latach 1507 - 1516 skrzydło północne. Lata 1524 - 1529 to czas modernizacji skrzydła wschodniego zamku królewskiego, a dwa pozostałe skrzydła, południowe i bramne doczekały się remontu w latach 1530 - 1536. Zamek królewski na Wawelu cieszył się swoją świetnością do roku 1595, kiedy to za panowania króla Zygmunta III Wazy doszło do pożaru. Po katastrofie zamek doczekał się przebudowany w latach 1599 - 1603. W 1609 roku dwór królewski  został przeniesiony przez króla Zygmunta III Wazę z Krakowa do Warszawy.

Zamek krakowski jest budowlą dwupiętrową. Posiada on pięć skrzydeł, które rozmieszczone są wokół nieregularnego dziedzińca krużgankowego. Na trzeciej kondygnacji zamku znajdują się okapy, które podpierają wyjątkowe ze względu na swoje walory architektoniczne, smukłe kolumny. Reprezentacyjne sale zamku królewskiego znajdują się na drugim piętrze. W salach tych przyjmowano poselstwa do króla, organizowano również oficjalne uroczystości oraz huczne zabawy. W salach drugiego piętra obradował również sejm Rzeczypospolitej. Parter zamku królewskiego z apartamentami królewskimi, które znajdują się na pierwszym oraz drugim piętrze, łączy specjalna sień w klatce schodowej, zwanej Poselską. Reprezentacyjne komnaty królewskie mieszczą się na drugim piętrze w skrzydłach wschodnim i północnym. Na tym samym piętrze znajduje się również kaplica królewska. Komnaty królewskie zdobione są wyjątkowymi arrasami z XVI wieku. Zostały one utkane w Brukseli na zamówienie króla Zygmunta Augusta. Głównym motywem arrasów jest tematyka biblijna. Aby podkreślić pozycję monarchy na arrasach wyhaftowane zostały herby Polski i Litwy. Sale wzbogacają również obrazy i meble włoskie, sprowadzane głównie z Toskanii.

W 1587 roku królem Rzeczypospolitej został Zygmunt III Waza. Po przybyciu do Polski młody monarcha wraz ze swoim dworem zadomowił się w rezydencji Jagiellonów. Wnętrza zamkowe wypełniały obrazy włoskiego mistrza Tomasza Dolabelli. Król Zygmunt III zlecił wymianę renesansowych stropów kasetonowych w północnym skrzydle zamku na barokowe plafony[1], przypominające bardzo modne wówczas rozwiązania weneckie. Po pożarze zamku w 1595 roku, na polecenie króla Zygmunta III Wazy odnowione zostały komnaty z północnego skrzydła zamku. Pożar oszczędził jedynie największą w zamku salę, nazywaną Senatorską. Jej wnętrza w całości ozdobione były pięknymi arrasami. W salach północnego skrzydła zamku znajdowały się marmurowe portale, a kominki były w stylu wczesnego baroku rzymskiego. W tej części zamku sufity zostały sklepione dekoracyjnymi stiukami. Skrzydło północne zamku królewskiego w Krakowie opuszcza się wychodząc reprezentacyjną klatką schodową, zwaną Senatorską. W południowym skrzydle zamku znajdują się komnaty, które przeznaczone były z myślą o królewskich gościach. W północno - wschodnim narożniku zamku królewskiego znajduje się Kurza Stopka, czyli gotyckie podmurowanie zamku z początku  XV wieku. W wieży Łokietkowej znajdowała się sypialnia króla Zygmunta Starego, a w wieży Zygmunta III, wzniesionej w 1600 roku znajdował się gabinet monarchy. Na parterze zamku, w narożniku północno - wschodnim mieścił się Skarbiec Koronny. Przechowywano w nim od XIV wieku insygnia władzy królewskiej; koronę, berło, miecz koronacyjny oraz ewangeliarz. W Skarbcu Koronnym przechowywano również inne kosztowności, składające się na oficjalny majątek państwa. Oprócz skarbca koronnego istniał też na zamku królewskim prywatny skarbiec władcy, w którym przechowywane były jego osobiste insygnia, kosztowności oraz paradne naczynia. W podziemiach skrzydła zachodniego zamku wawelskiego znajdowały się kuchnie królewskie, które przygotowywały posiłki dla dworu królewskiego.

W 1596 roku dwór królewski Zygmunta III Wazy został przeniesiony do Warszawy. Przyczyną podjęcia takiej decyzji przez monarchę były pożary, które nawiedziły zamek królewski na Wawelu w 1595 roku. Do 1609 roku monarcha przebywał jednak na zamku krakowskim, uważając Kraków za oficjalną stolicę Rzeczpospolitej. Dopiero w 1609 roku Zygmunt III Waza opuścił Kraków, udając się pod oblegany przez wojska moskiewskie Smoleńsk. Po zwycięstwie z Moskwą w 1611 roku monarcha nie powrócił już do Krakowa, lecz osiadł na stałe w Warszawie. Od tego czasu Kraków pozostał jedynie formalną stolicą Rzeczpospolitej. Miasto ożywiało się jedynie na wieść o pogrzebie lub koronacji następnych władców Rzeczypospolitej oraz związanym z zaprzysiężeniem króla sejmem koronacyjnym.

---

[1] sufit lub podniebienna część sklepienia ozdobiona malowidłem, sztukaterią, płaskorzeźbą lub freskiem