Władysław IV Waza

Władysław IV Waza urodził się dnia 9 czerwca 1595 roku w Łobzowie pod Krakowem, zmarł 20 maja 1648 roku w Mereczu na Litwie. Był królem Polski w latach 1632 - 1648 oraz tytularnym królem Szwecji w latach 1632 - 1648. W 1610 roku wybrany carem rosyjskim. Władysław IV Waza był pierwszym męskim potomkiem Zygmunta III Wazy i jego pierwszej żony Anny Habsburżanki. Władysław Zygmunt jako jedyny spośród dzieci zrodzonych z tego związku przeżył okres dzieciństwa i osiągnął pełnoletniość. Od początku widziano w nim dziedzica ojca, ponieważ było niemal pewne, że po śmierci króla Zygmunta III Wazy wybór szlachty padnie na najstarszego syna królewskiego.

Jako jedyny następca tronu cieszył się sympatią szlachty, a dla dużej części społeczeństwa był powodem do dumy jako kontynuator dynastii Jagiellońskiej. Kiedy pojawiał się na ulicach Warszawy witano go entuzjastycznie. W całym kraju wielką popularnością cieszyły się jego portrety, na których był przedstawiony z szabelką w ręku. Już wtedy pisano o nim wiersze, a ksiądz Piotr Skarga polecał go narodowi w swoich „Kazaniach Sejmowych”.

W 1609 roku wybuchła wojna Rzeczypospolitej z Rosją. W 1610 roku bojarowie ruscy ofiarowali koronę carską królewiczowi Władysławowi. Rokowania w tej kwestii prowadził hetman wielki koronny Stanisław Żółkiewski. On też zawarł w imieniu królewicza Władysława odpowiedni układ z bojarami i zaprzysiągł warunki elekcji pod Moskwą w dniu27 sierpnia 1610 roku. Koronacja Władysława na cara miała przypieczętować unię Rzeczypospolitej i Rosji, jednak niechęć króla Zygmunta III Wazy wobec przyjęcia przez syna prawosławia przekreśliła te plany.

Niecałe dziesięć lat po propozycji korony dla królewicza Władysława, stanął on przed możliwością objęcia tronu w kolejnym z krajów Europy środkowo-wschodniej. W 1618 roku wybuchło antyhabsburskie powstanie w Czechach, które rozpoczęło wojnę trzydziestoletnią. Do powstania przyłączyli się także protestanci ze Śląska. Ówczesny biskup wrocławski, arcyksiążę Karol Habsburg, który był bratem kolejnych dwóch polskich królowych, Anny Habsburżanki i Konstancji Habsburżanki, poprosił polskiego monarchę, aby przysłał syna Władysława na Śląsk. Królewicz Władysław miał odgrywać rolę mediatora oraz przekonać stany śląskie do decyzji o nie przyłączaniu się do powstania antyhabsburskiego. Podczas podróży na Śląsk, w Częstochowie, przybyli do królewicza Władysława posłowie Ślązaków i Czechów, ofiarowując mu koronę czeską. Królewicz miał szansę objęcia tronu czeskiego, bowiem w marcu zmarł cesarz Maciej. Ze względu na ojca królewicz odrzucił propozycję Czechów. 

Wielkie uznanie i szacunek szlachty zdobył królewicz Władysław w czasie wojny z Turcją w latach 1620 - 1621. Królewicz otrzymał od nuncjusza papieskiego sztandar z białym orłem i napisem „pro gloria crucis”[1]. Królewicz stacjonował pod Chocimiem. Nie wziął jednak udziału w walkach z powodu ataków gwałtownej febry. Brał natomiast udział w naradach, a swą obecnością konsolidował armię oraz wpływał na karność żołnierzy.

W 1624 roku, w wieku trzydziestu lat, pod przybranym nazwiskiem Snopkowski, w towarzystwie Albrechta Stanisława Radziwiłła, przyszły król polski udał się w podróż po Europie. Następca tronu polskiego w trakcie swojej podróży odwiedził dwór cesarski. W czasie swojego pobytu w Niderlandach Hiszpańskich królewicz Władysław pozował do portretu Peterowi Rubensowi. Następnie udał się do Rzymu, do papieża Urbana VIII. Podróż królewicza po Europie miała ogromny wpływ na kulturalne i naukowe zainteresowania przyszłego króla Rzeczypospolitej. Królewicz Władysław z ogromnym zainteresowaniem obserwował i analizował ustrój poszczególnych państw, stosunki społeczne i ekonomiczne w nich panujące oraz wyposażenie armii i metody prowadzenia wojny.

Król Zygmunt III Waza zmarł dnia 30 kwietnia 1632 roku. Przygotowywano się w kraju do kolejnego wyboru króla na tron Rzeczypospolitej. Już przed elekcją okazało się, że najstarszy syn zmarłego władcy, królewicz Władysław Zygmunt nie ma żadnego poważnego konkurenta do tronu Rzeczypospolitej. Zjazd konwokacyjny, jak i sama elekcja należały do najspokojniejszych w dziejach polskich elekcji. Wybór królewicza Władysława Zygmunta Wazy na następcę tronu nastąpił dnia 8 listopada 1632 roku. Już 13 listopada 1632 roku przedstawiciele nowo wybranego króla zaprzysięgli Artykuły henrykowskie oraz pacta conventa, po raz pierwszy połączone w jeden dokument. Król Władysław IV Waza zobowiązał się, że zanim zawrze związek małżeński, swoje plany matrymonialne przedstawi zgromadzeniu senatorów. Władysław IV Waza zaprzysiągł Artykuły henrykowskie i pacta conventa dniu 14 listopada 1632 roku. Dnia 6 lutego 1633 roku odbyła się uroczystość koronacji Władysława IV w Krakowie. 

Król Władysław IV, podobnie jak jego ojciec Zygmunt III, nigdy nie zrezygnował z planów objęcia tronu szwedzkiego. Jednym z planów władcy było odstąpienie tronu polskiego swemu przyrodniemu bratu Janowi Kazimierzowi Wazie w zamian za rządy w Szwecji. Wśród współczesnych krążyła opinia, że „król prędzej wyrzeknie się królestwa niebieskiego niż szwedzkiego.” Szwedzi nie darzyli Władysława IV sympatią. Kanclerz Szwecji Axel Oxenstierna miał nawet powiedzieć, że Szwedzi „woleli by chłopa na stolcu królewskim posadzić niż Władysława”. 

W 1637 roku doszło do zawarcia „paktu familijnego” Polski z Habsburgami, którego przypieczętowaniem był ślub Władysława IV Wazy z arcyksiężniczką Cecylią Renatą Habsburzanką. Ceremonia ślubna odbyła się dnia 12 września 1637 roku. Małżeństwo Władysława IV i Cecylii Renaty trwało siedem lat. Królowa zmarła dnia 24 marca 1644 roku. Po śmierci żony król Władysław IV postanowił pojąć za żonę Francuzkę Ludwikę Marię Gonzagę. Zaślubiny odbyły się w 1645 roku, a ceremonia ślubna dnia 10 marca 1646 roku.

Władysław IV zmarł w Mereczu na Litwie dnia 20 maja 1648 roku w trakcie powrotu z Wilnado Warszawy. Monarcha został pochowany w katedrze na Wawelu w Krakowie. Po śmierci króla, dnia 20 listopada 1648 roku w Warszawie odbył się sejm elekcyjny, na którym obrany został na następcę tronu przyrodni brat Władysława IV, Jan II Kazimierz Waza.

---

[1] „Za sławę Krzyża”