Wiemy dziś na podstawie XVII – wiecznych źródeł, że król Zygmunt III Waza
interesował się historią, a zwłaszcza dziejami kraju, w którym się urodził i
wychował, Szwecji. Monarcha ten w 1617 roku nakazał przeprowadzić uczonym
poszukiwania w Archiwum Watykańskim, z którego Zygmunt III otrzymywał
interesujące go wypisy. Co było celem poszukiwań? Znawcy uważają, że monarcha
szukał dokumentów, potwierdzających starożytne pochodzenie swego rodu, a więc
genealogię dynastii Wazów.
Sprawami związanymi z nauką i historią zajmował się również następca
Zygmunta III Wazy, Władysław IV. Nuncjusz papieski Honorat Visconti zapisał w
swym pamiętniku, że król „ma wiele wiadomości nabytych z czytania dzieł różnych
i z obcowania z uczonymi, których miał przy sobie.”[1] W
1641 roku w głowie monarchy zrodził się pomysł powstania opisu wojen
moskiewskich Zygmunta III Wazy oraz jego własnych. W tym też roku powstało
dzieło autorstwa historiografa królewskiego, Eberharda Wassenberga, pt.
„Gestorum… Vladislai IV…” Historiografem Władysława IV Wazy był również
Stanisław Kobierzycki, który w 1655 roku opublikował biografię króla
Władysława, ale obejmowała ona dzieje monarchy tylko do 1632 roku.
Król w sposób szczególny interesował się nauką. Wiele czasu zajmowały
monarsze różnego rodzaju eksperymenty fizyczne. W 1618 roku wybitny europejski
uczony, Galileusz[2] przysłał Władysławowi IV
Wazie wynalezioną przez siebie lunetę. W 1633 roku władca planował sprowadzić
na dwór królewski słynnego uczonego holenderskiego, prawnika Hugona Grotiusa.[3] W
1647 roku Władysław IV był świadkiem przedstawienia zjawiska próżni, jakie
zaprezentowane zostało na jego dworze przez Waleriana Magniego. Eksperyment
polegał na pokazaniu ciśnienia powietrza w rurce barometrycznej napełnionej
rtęcią. Oprócz tego eksperymentu, Tito Livio Burattini,[4]
włoski geolog w służbie dworskiej Władysława IV, po wielu latach doświadczeń,
na polskim dworze zaczął prace nad szlifowaniem soczewek. Ten sam uczony
demonstrował przed królem tzw. „smoka latającego”, czyli model maszyny, która
unosiła się w powietrzu. 
Również dwór drugiej żony króla Władysława IV Wazy, Ludwiki Marii
stwarzał możliwości częstego spotykania się z problemami naukowymi z różnych
dziedzin nauk ścisłych i eksperymentalnych. Pasją królowej Ludwiki Marii z
dziedzin humanistycznych była literatura i historia, natomiast ze ścisłych
uwielbiała fizykę, astronomię, nauki przyrodnicze oraz medycynę, w
szczególności hydroterapię. Królowa patronowała z zapałem uczonym dokonującym
na warszawskim dworze doświadczeń z zakresu nauk ścisłych. Należy wspomnieć o
wyprawie dworu królewskiego do Gdańska w 1660 roku, kiedy to para królewska
dwukrotnie odwiedziła dom Jana Heweliusza[5], a
progi jego sławnej pracowni astronomicznej przekroczyły również dwórki
królowej.
Królowa Ludwika Maria starała się również o sprowadzenie na polski dwór
sławnych francuskich poetów, m.in. Wincentego Voiture i Saint – Amanta. Na
dworze królowej była znana poetka łacińska, Zofia Anna Corbiniana – Bernhardi
oraz Jan Andrzej Morsztyn,[6] który
z upodobaniem tworzył utwory poświęcone królowej i jej dwórkom:
„Nie
miejcie za złe, o śliczne boginie,
Że
wam w mych wierszach część pochwały ginie
I
że godności wasze, nieba szersze,
W
mały zebrały związek krótkie wiersze.”[7]
Również następca króla Jana II Kazimierza Wazy i Ludwiki Marii, Michał
Korybut Wiśniowiecki uważany był przez ówczesnych mu ludzi światłych za
człowieka wykształconego, a poeta i historyk, Wespazjan Kochowski, w jednym ze
swych wierszy, pt. „Muza słowiańska” określił króla Wiśniowieckiego mianem
„Wielkiego Michała.”[8] Król
Michał żywił pewne zainteresowania artystyczne. Posiadał na swoim dworze
wyśmienitych malarzy, m.in. Daniela Jerzego Schultza. Właśnie tego malarza król
darzył największym zaufaniem i to właśnie jemu powierzona została misja
wykonania portretu arcyksiężniczki Eleonory Habsburżanki, przyszłej żony
polskiego monarchy. Niestety nie wszyscy współcześni królowi literaci darzyli
monarchę sympatią. Dał temu wyraz anonimowy autor złośliwego utworu, napisanego
niedługo po zgonie Michała Korybuta Wiśniowieckiego:
„Obranie
cudem, Królestwo kłopotem,
Szkodą
złe rady, a szelągi złotem,
Sejmy
niezgodą, Żona urąganiem,
Dwór
nieporządkiem, słudzy oszukaniem,
Senat
niedbalstwem, Warszawa więzieniem,
Wiedeń
pedantem, obóz uprzykrzeniem,
Prymas
skaraniem, Kamieniec niesławą,
Izba
pociechą, strojenie zabawą,
Turczyn
nieszczęściem, Gołąb głupstwa świadkiem,
Lwów
śmiercią, a śmierć nieszczęścia ostatkiem,
To
był mój żywot, więcej nic nie znałem,
Nie
wiem, czym królem, wiem, żem był Michałem.”[9]
W 1698 roku został napisany w Anglii wiersz, w którym zmarły dwa lata
wcześniej polski monarcha, Jan III Sobieski, został nazwany „najmądrzejszym
spośród królów”.[10] Za czasów panowania tego
władcy, Europa uważała go za symbol mądrości i uczoności polskiej elity.
Ceniono króla za jego wysokie walory intelektualne. Dzień po elekcji Jana
Sobieskiego na króla, nuncjusz Francesco Buonvisi pisał, że „ten, który zasiadł
na tronie w Polsce, będzie jednym z najsławniejszych jej władców i wśród jego
zalet, przed męstwem nowego monarchy, kładł jego mądrość i rozwagę.”[11]
Podkreślał również, że nie brak uznania dla jego umysłowości, wiedzy,
zainteresowania światem nauki i opieki roztaczanej nad jej przedstawicielami. W
dworskim otoczeniu króla Jana III Sobieskiego znalazło się wielu uczonych,
którzy swoją prace naukową prowadzili wcześniej na dworze Jana II Kazimierza
Wazy i Ludwiki Marii. Byli to uczeni zajmujący się dziedzinami matematyki,
fizyki i związaną z nimi myślą techniczną. Do ulubionych dziedzin króla
należała przede wszystkim geografia oraz historia. Co ważne podkreślenia, Jan
III Sobieski sam napisał dzieje swojego rodu. Pismo to powstało w języku
polskim, a następnie zostało przetłumaczone przez sekretarzy królewskich na
język włoski, francuski i łacinę. Monarcha opisywany był również w utworach
literackich przez znanych polskich twórców, m.in. Wacława Potockiego:
„Aza
się w Polsce znajdzie Apelles z Heryllem,
Z
których cię tamten farbą, ten potrafi stylem
I
twoje godne dzieje na późne prawnuki,
Równe
Aleksandrowym w wieczne poda druki.”[12]
Brak komentarzy:
Prześlij komentarz