Według słów Andrzeja Paczkowskiego: „Cały plan rozwoju
gospodarki [polskiej] był podporządkowany komunistycznej ideologii, której
jednym z najważniejszych założeń było przekonanie o wyższości własności społecznej
nad prywatną, a przewaga ta wyrażać się miała nie tylko większą
sprawiedliwością w podziale dóbr, ale także wyższą skutecznością ich
wytwarzania (…)”.
„Dominujący wpływ na gospodarkę uzyskał aparat partii,
dążącej do zapewnienia sobie przewodniej roli w społeczeństwie i kierowniczej –
w państwie.”[1] Głównym organem planowania
gospodarczego w Polsce był Centralny
Urząd Planowania, powołany dnia 10 listopada 1945 roku. Początkowo urząd
zajmował się przygotowaniem odbudowy kraju ze zniszczeń wojennych oraz
opracowywał plany rozwoju gospodarczego. Dnia 10 lutego 1949 roku Centralny Urząd Planowania został
przekształcony w Państwowy Komitet Planowania Gospodarczego, ten natomiast w
1958 roku został przekształcony w Komitet Planowania Gospodarczego przy Radzie
Ministrów, a następnie w 1989 roku ponownie powrócił do swojej pierwotnej nazwy
- Centralnego Urzędu Planowania.
Rozwój gospodarczy Polski opierał się na
przygotowanych przez rząd i partie planach. Pierwszym z nich był trzyletni Plan
Odbudowy Gospodarki realizowany w latach 1947-1949, następnie sześcioletni Plan
Rozwoju Gospodarczego i Budowy Podstaw Socjalizmu realizowany w latach 1950 -1955
oraz pięcioletni Plan Rozwoju Gospodarki obejmujący lata 1956-1960. Głównym celem planu trzyletniego realizowanego w latach
1947 – 1949 było podniesienie stopy życiowej ponad poziom przedwojenny,
likwidację zniszczeń wojennych, scalenie Ziem Zachodnich i Północnych z resztą
kraju. Plan Sześcioletni (lata 1950-55) przyczynił się do budowy ponad
osiemdziesięciu nowych zakładów w Polsce, m.in. takich „molochów” jak huta w
Częstochowie i huta im. Lenina w Krakowie. Pojawianie się nowych zakładów
przyczyniło się do wzrostu zatrudnienia ludności wiejskiej masowo migrującej do
miast w poszukiwaniu lepszych zarobków i awansu społecznego co przyczyniało się
do upadku rolnictwa. Poza „migracjami” ludności wiejskiej, rolnictwo polskie
poszkodowane było przez główne założenia partii – industrializacji, której
główny nacisk skierowany był na przemysł, który hamował rozwój innych sektorów.
Poza tym „preferowano nowe inwestycje ze szkodą dla modernizacji istniejącego
potencjału, co m.in. powodowało, iż wzrost produkcji osiągano raczej przez
przyrost zatrudnienia niż podnoszenie wydajności pracy”.
W skutek wydarzeń
grudniowych 1970 roku, na VIII plenum Komitetu Centralnego Polskiej Zjednoczonej Partii Robotniczej, które odbyło się w lutym 1971
roku zaproponowano nową strategię rozwoju ekonomicznego Polski. Już przed VIII plenum Edward Gierek podwyższył najniższe
pensje, emerytury i zasiłki rodzinne. Podwyższono poziom wynagrodzeń, zapowiedziano
również zamrożenie cen żywności. Zaciągnięte zostały kredyty w państwach
europejskich, m.in. Francji, Anglii, Niemczech. I Sekretarz Komitetu Centralnego Polskiej Zjednoczonej Partii Robotniczej, Edward
Gierek zamierzenia swojej ekipy w dziedzinie gospodarki określił „drugim
uprzemysłowieniem Polski”. Według „pierwszych towarzyszy” polegać ono miało na
wzroście tempa inwestycji i poziomu życia, rozbudowie przemysłu zbrojeniowego,
import maszyn i urządzeń oraz na budowę wielkich inwestycji przemysłowych.
Polska zaczęła nawiązywać kontakty z zachodem. Unowocześniono
sieć dróg krajowych prowadząc obwodnice wokół większości miast, oraz budując
wiele dwupasmowych dróg wylotowych i wiaduktów nad liniami kolejowymi. Zaczęto
budować pierwsze autostrady oraz drogi szybkiego ruchu. Poprawiło się
zaopatrzenie sklepów, pojawiły się m.in. lodówki, pralki, telewizory, odzież z
Zachodu. Podczas V Plenum Komitetu Centralnego Polskiej Zjednoczonej Partii Robotniczej, Edward Gierek przedstawił swój projekt
budowy „drugiej Polski", którego głównym hasłem były gwarancje zapewnienia
każdej polskiej rodzinie mieszkania. Należy również wspomnieć, że w latach
siedemdziesiątych nie było w Polsce bezrobocia, a wprost przeciwnie, występował
brak ludzi do pracy. Niestety dobra passa nie trwała długo.
W 1975 roku
długi wpędziły kraj w pułapkę kredytową. W czerwcu
1976 roku wystąpiła fala protestów, przyczyną której była wypowiedź z dnia 24
czerwca premiera Piotra Jaroszewicza. Przedstawił on projekt podwyżki cen. Sejm
uchwalił podwyżki cen żywności, w tym cukru o 100%, mięsa o 69%, serów i masła
o 50%, a warzyw o 30%. Zaplanowano również nieproporcjonalne do wysokości
podwyżek cen żywności, podwyżki płac. Sytuacja gospodarcza w kraju pogarszała
się. W 1980 roku ekipa
rządząca powołała Komisję ds. Reformy
Gospodarczej. Według przyjętego planu Komisji, zmiany w gospodarce miały
być prowadzone według strategii „małych
kroków”. Wdrażanie nowych założeń miało nastąpić od stycznia 1982 roku. W zależności od
przebiegu i rozwoju sytuacji gospodarczej w kraju plany reformy miały podlegać
bieżącej weryfikacji. Głównym założeniem było wcielenie w życie planowania strategicznego, na rzecz
odejścia dotychczasowego systemu
nakazowego planowania. Wszystkie procesy ekonomiczne w PRL miały być
kierowane za pomocą ekonomicznych narzędzi sterowania, a nie jak dotychczas za
pomocą decyzji nakazowych.
W 1981
roku na rynku pojawiła się tzw. luka
inflacyjna wywołująca proces objawiający się wzrostem ogólnego poziomu
cen przy jednoczesnym ograniczeniu popytu. Zaczęło
przybywać towarów na kartki, m.in. na przetwory mięsne, masło, mąkę, ryż i
kasze. Podwyższano systematycznie ich ceny. We wrześniu 1981 roku wprowadzono
kolejne kartki, tym razem na mydło i proszek do prania. Następnie podwyższono
ceny benzyny i oleju napędowego od 50 do 80%. Na początku grudnia wzrosła cena
alkoholu o 40-80%. Towarów w sklepach brakowało, praktycznie całe życie Polaków
było dostosowane do przywozu mięsa czy innych towarów żywnościowych. Sklepy
dosłownie „świeciły” pustkami. W
1982 roku wprowadzono reformę
cen detalicznych. Spowodowało to wzrost cen żywności o 241%, natomiast cen opału i opłat za
energię o 171%. Sytuacja w
gospodarce nie uległa „pozytywnej” zmianie już do upadku systemu
komunistycznego w Polsce w 1989 roku.
Mateusz Kusz
[1] W. Pańkow, Gospodarka a system
społeczno – polityczny PRL: trzy modele rozwiązań, [w:] Demokracja i gospodarka, [red.] W. Morawskiego, Warszawa 1983, s. 66
Bibliografia:
Basta
Jan, Spółdzielczość na Rzeszowszczyźnie w latach 1944-1974 : społeczna i
ekonomiczna rola w rozwoju regionu, Warszawa 1998, 190s.
Brzostek
Błażej, Robotnicy Warszawy. Konflikty codzienne (1950 – 1954), Warszawa 2002,
187s.
Brzostek
Błażej, Za progiem: codzienność w przestrzeni publicznej Warszawy lat
1955-1970, Warszawa 2007, 522s.
Cichocki
Bartosz, Najważniejsze są kadry : Centralna Szkoła Partyjna PPR/PZPR, Warszawa
2006, 207s.
Dębska
Agnieszka, Solidarność 1980 – 1981. Karnawał z wyrokiem, Warszawa 2005, 248s.
Dębska
Agnieszka, Stan wojenny. Ostatni atak systemu, Warszawa 2006, 288s.
Dudek
Antoni, PRL bez makijażu, Kraków 2008, 282s.
Głąbiński
Stanisław, PRL bez maski, Warszawa 2005, 348s.
Gospodarka
i społeczeństwo w czasach PRL-u (1944 – 1989), [red.] Kościk Elżbieta, Głowiński
Tomasz, Wrocław 2007, 548s.
Grala
Dariusz, Reformy gospodarcze w PRL (1982-1989) : próba uratowania socjalizmu,
Warszawa 2005, 383s.
Kaliski
Bartosz, Antysocjalistyczne zbiorowisko ? I Krajowy Zjazd Delegatów NSZZ
Solidarność, Warszawa 2003, 150s.
Kot
Wiesław, PRL czas nonsensu, Poznań 2007, 253s.
Madej
Krzysztof, Spółdzielczość mieszkaniowa. Władze PRL wobec inicjatywy społecznej
(1961 – 1965), Warszawa 2003, 137s.
Majowski
Marcin, Polska Ludowa zaprasza : polityka turystyczna w czasach Edwarda Gierka,
Warszawa 2008, 134s.
Mazurek
Małgorzata, Socjalistyczny zakład pracy. Porównanie fabrycznej codzienności w
PRL i NRD u progu lat sześćdziesiątych, Warszawa 2005, 303s.
Muszyńska
Jolanta, Obraz codzienności w prasie stanu wojennego : Gdańsk, Kraków, Warszawa,
Warszawa 2006, 301s.
Paczkowski
Andrzej, Wojna polsko – Jaruzelska. Stan wojenny w Polsce 13 XII 1981 – 22 VII
1983, Warszawa 2006, 280s
Polska Zjednoczona Partia Robotnicza. XIII Plenum KC
PZPR, 30 czerwca i 28-29 lipca 1989 r. : podstawowe dokumenty i materiały.,
Warszawa 1989, 74s.
Skórzyński
Jan, Kalendarium Solidarności 1980 – 1989, Warszawa 2005, 288s.
Sowiński
Paweł, Wakacje w Polsce Ludowej. Polityka władz i ruch turystyczny (1945 –
1989), Warszawa 2005, 311s.
Tymiński
Maciej, PZPR i przedsiębiorstwo. Nadzór partyjny nad zakładami przemysłowymi
1956 – 1970, Warszawa 2001, 267s.
Brak komentarzy:
Prześlij komentarz